AGATE DEUNA

 AGATE DEUNA 

NOR ZEN?

Agata Catamiakoa (Catania, c.231 - Catania, c.251) kristau santu emakumezko bat izan zen, tradizioaren arabera bere birjintasuna atxikitzeagatik haren bularrak moztu eta martiri hil zena. 

Euskal Herrian ospatzen den Santa Ageda ospakizuna, santu honekin du harremana.

Santa Agata jaia edo Dona Agata jaia, euskalkietan Santa Ageda bezpera, Agate Deuna jaia, Santa Ageda eskea eta Santa Ageda batzea izenez ere ezaguna, Euskal Herria eta Espainiako zenbait tokitan ospatzen den jai herrikoi tradizionala da.

Agata Cataniakoaren omenez otsailaren 5ean eta bezperan ospatzen dena, egun horretan Eliza Katolikoaren santutegiko santu haren omenezko eguna denez.

Euskal Herriko herri askotan, ohitura da egun horretan edo bezperan herrietan kopla zaharrak kantatu, makilekin lurra joaz erritmoa markatzeko, diru edo janari eskean, jantzi tradizionalekin eta kriseilua lagun.

Koplako bertsoak koblakari bakar batek abesten ditu maiz, eta taldeak leloa. Antzina, mutil gazteak soilik ibil zitezkeen Santa Agata eskean, baina XX. mendetik azken hamarkadetatik emakumeengana eta adin talde guztietara zabaldu zen ospakizuna.

Garai batean, urte horretan soldaduskara joan behar zuten mutil gazte edo kintoen bilerak ere egiten ziren egun horretan, eskean betiere; herri batzuetan, Eskoriatzan tradizio handiz, adin bereko gazteak biltzen dira ospakizun horri jarraipena emateko.

Jaiaren jatorria lurra esnaraztea omen da, neguko solstizioaren ondoren, sakabanatuta dagoen herri interpretazio baten arabera. Hala, Santa Agata askotan abere gisa irudikatzen da: ahuntz edo katu itxurarekin. Ablitasen, uste zuten Santa Agata bezperako gauean banatzen zirela hurrengo urtebeterako ekaitzak.

AGATE DEUNA KOPLAK

1.

Zorion etxe hontako denoi

Oles egitera gatoz,

Aterik ate ohitura zaharra

Aurten berritzeko asmoz.

Ez gaude oso aberats diruz,

ezta ere oinetakoz.

Baina eztarriz sano gabiltza,

ta kanta nahi degu gogoz.

2.

Santa Ageda bezpera degu

Euskal Herriko eguna,

etxe guztiak kantuz pozteko

aukeratua deguna.

Santa maitea gaur hartu degu

gure bideko laguna.

Haren laguntzaz bete gentzake

egun hontako jarduna.

3.

Alkate jauna legean gatoz

Baimen eskean atera.

Kantu zaharrak galdu ez ditezen

lehenengo ohitura piztera.

Guraso zaherrei legeak pozik

goaz danok kantatzera

Santa

                            Agedak ekarri gaitu berorren etxe aurrera.